2024 Nobel Ekonomi Ödülü (aslında Alfred Nobel anısına Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri Ödülü) geçtiğimiz pazartesi günü yapılan açıklamayla Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'a verildi. Ödülü alanlardan birinin Türkiye'de doğup büyüyen ve üniversiteye kadar olan eğitimini Türkiye'de alan Daron Acemoğlu olması Türkiye'de dikkatleri Acemoğlu'nun çalışmalarına ve iktisadi katkılarına çevirdi. Daron Acemoğlu ve arkadaşlarının çalışmaları Türkiye’nin içinde bulunduğu bugünkü duruma dair de bize açıklamalar sunmaktadır.Daron Acemoğlu ve diğer iki ödül sahibi isim, uluslar arasındaki refah farkının büyüklüğünü açıklayan çalışmalarıyla ödüle layık görüldüler. Yaptıkları çalışmalar, uluslar arasındaki refah farklılıklarının coğrafya, kültür veya teknolojiye erişim gibi faktörlerden ziyade kurumsal yapılardaki farklılıklardan kaynaklandığını savunmakta. Acemoğlu ve arkadaşları, günümüz dünyasındaki zenginlik farklılıklarını geçmişi araştırarak ve toplumların tarihsel dinamiklerini inceleyerek açıklamayı amaçladı. Burada da kurumların etkisini incelediler ve ortaya çıkan çarpıcı sonuç, Nobel Komitesi’nin açıklamasına göre şu şekilde özetlenebilir: Kapsayıcı kurumlar, genellikle sömürgeleştirildiklerinde yoksul olan ülkelerde uygulanmış ve zaman içinde genel olarak müreffeh bir nüfusla sonuçlanmıştır. Bu, bir zamanlar zengin olan eski sömürgelerin şimdi neden yoksul olduğunun önemli bir nedenidir ve bunun tersi de geçerlidir. (9)Komitenin vurgu yaptığı kurumların kapsayıcılığı burada oldukça önemli. Acemoğlu ve Robinson özellikle kapsayıcı kurumların ekonomik büyümeyi teşvik ettiğini fakat uzun vadeli refahı engelleyen dışlayıcı kurumların refahı olumsuz etkilediğini tespit etti. Kapsayıcı kurumlar, toplumsal geniş katılımı, eşitliği ve hukukun üstünlüğünü teşvik eden siyasi ve ekonomik yapılar demektir. Bu kapsayıcı kurumlar bireylerin ekonomik aktivitelerde bulunmaları, inovatif olmaları ve servet biriktirmeleri için fırsatlar oluşturarak vatandaşların çoğunluğunun kaynaklara ve siyasi etkiye erişimini sağlar. Buna karşılık dışlayıcı kurumlar güç ve zenginliği elitler arasında paylaştırarak rekabeti bastırır ve ülkenin ekonomik potansiyelini sınırlandırır. Acemoğlu, Robinson ve Johnson, kapsayıcı kurumları, serveti ve siyasi gücü elitler arasında toplayarak inovasyonu ve büyümeyi engelleyen dışlayıcı kurumlarla karşılaştırmaktadır. Araştırmaları, kapsayıcı kurumların zaman içinde yatırımı, teknolojik ilerlemeyi ve sosyal hareketliliği teşvik ettiği için sürdürülebilir ekonomik kalkınma için çok önemli olduğunu göstermekte.Acemoğlu, Johnson ve Robinson’ın bulgularından bahsederken 2001 yılında American Economic Review’de yayımlanan The colonial origins of comparative development: An empirical investigation&nbsp;adlı makaleye de dikkat çekmek gerekir. Nitekim Diktatörlük ve Demokrasinin İktisadi Kökenleri, Ulusların Düşüşü&nbsp;ve&nbsp;Dar Koridor gibi oldukça ses getiren kitapların temelini bu çalışma oluşturuyor. Bu oldukça etkileyici makalede (bu yazı yazıldığı gün itibariyle 18620 atıf almış bir makale) sömürgeci kurumların modern ekonomik kalkınma üzerindeki etkisini analiz etmişlerdir. Makale, Avrupalı sömürgecilerin dışlayıcı kurumlar kurduğu bölgelerde uzun vadeli ekonomik büyümenin daha düşük olduğunu ortaya koymaktadır. Öte yandan, sömürgecilerin özel mülkiyet için yasal korumalar gibi kapsayıcı kurumlar geliştirdiği bölgeler, sömürgecilikten kurtulduktan sonra bile daha yüksek büyüme seviyelerine ulaşmıştır. Araştırmaları, böylelikle ekonomik kalkınmanın sadece kaynaklara erişim veya coğrafi avantajlarla ilgili olmadığını, toplumların kurumlarını nasıl organize ettikleriyle ilgili olduğunu ileri sürmektedir.Ödül alan bu isimler kurumlar ile toplumsal refah arasındaki nedensellik ilişkisini ortaya koymalarının yanı sıra, kullandıkları ampirik yaklaşımla iktisatta yeni bir dönem de başlattılar. Yani aslında ortaya konan sadece bir nedensellik ilişkisi değil, aynı zamanda metodolojik de bir katkıydı. Bu ilişkiyi ortaya koyarken kullandıkları matematiksel modellemeler ve ekonometrik yöntemler oldukça çığır açıcıydı ve ödülün neden verildiğine dair komitenin açıklamasında kullanılan metodolojinin oldukça inovatif olduğuna vurgu yapılmakta. Yaptıkları metodolojik katkılar sayesinde bu üç isim kendilerinden sonra gelecek araştırmacılara oldukça önemli bir yol açmış durumda. Diğer yandan bu ödülün oldukça eleştiri aldığını da belirtmek gerekir. Özellikle Çin ve Güney Kore gibi ülkelerde kapsayıcı kurumlar olmadan ortaya çıkan refahın göz ardı edildiği üzerine eleştiriler getirilmekte. Bahsi geçen çalışmalar böylelikle Batılı kurumsal çerçevelerin öncelendiği, Batılı olmayan ülkelerin izlediği farklı kalkınma yollarının ihmal edildiği gerekcesiyle sorunlu bulunmakta.* Dr. Caner Gerek<hr fr-original-style="" style="height: 0px; overflow: visible; border-bottom: none; clear: both; user-select: none; break-after: page; box-sizing: border-box;"> [1] https://x.com/acikradyo/status/18448031239544833972 &nbsp;İlker Deniz Yücel, B. No. 2017/16589, 28.05.2019, § 85.3 Altuğ Taner Akçam/Türkiye, no. 27520/07,25.10.2011; ayrıca AİHM’in şu kararlarına da bakılabilir: Güçlü/Türkiye, no. 27690/03, 10.2.2009; Dink/Türkiye, no. 2668/07 6102/08 30079/08... , 14.09.2010; Cox/Türkiye, no. 2933/03, 20.05.2010; İlker Deniz Yücel/Türkiye, no. 27684/17, 25.01.2022.4 https://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/genel-haberler/kredi-kartlarindan-savunma-sanayii-payi-gorusmesi-ertelendi-ak-partili-guler-acikladi-yasa-teklifi-2025-yilina-birakildi_ID1602021/5 https://gazeteoksijen.com/ekonomi/simsekten-savunma-sanayi-payi-aciklamasi-celik-kubbe-insa-edilecek-2254586 https://finans.mynet.com/haber/detay/ekonomi/kredi-karti-limitine-vergiyi-savunurken-konuyu-dem-parti-ye-yunanistan-a-ve-ermenistan-a-baglayan-destici-onun-vermedigi-750-lirayi-biz-veririz/490735/7 https://x.com/mahfiegilmez/status/18450333034992149208https://www.riskmerkezi.org/Content/Upload/istatistikiraporlar/ekler/4469/RM_Aylik_Bulten_-_Agustos_2024.pdf9 https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2024/popular-information/

Özgürlük Gündemi

Ödül alan bu isimler kurumlar ile toplumsal refah arasındaki nedensellik ilişkisini ortaya koymalarının yanı sıra, kullandıkları ampirik yaklaşımla iktisatta yeni bir dönem de başlattılar. Yani aslında ortaya konan sadece bir nedensellik ilişkisi değil, aynı zamanda metodolojik de bir katkıydı.

Sveriges Riksbank ile ilgili hikayeler